Begin februari 2024 werd Menno Wierdsma geïnaugureerd als practor Duurzaam Denken Duurzaam Doen bij Firda. Tijd voor een nadere kennismaking.
Lees hier zijn (gehele) Practorale rede:
‘Transformatief Beroepsonderwijs voor Duurzame OntwikkelingLees hier een interview met Menno:
Hoe inspireer je mbo’ers om oog te hebben voor duurzaamheid? >>
Practorale Rede:
Transformatief beroepsonderwijs voor duurzame ontwikkeling
Ik ben Menno, achtergrond als bioloog, didacticus en onderwijskundige. Ik ben getogen in Franeker en de laatste twee jaar van mijn pubertijd in Dokkum doorgebracht waar ik een groep goede vrienden aan heb overgehouden. Na wat kleine omzwervingen door Nederland, woon ik inmiddels al vijf jaar met mijn partner Alfa en onze twee dochters in Zuidlaren. Friesland gaat mij nog steeds aan het hart en het werken hier voelt als thuiskomen.
Ik houd van verhalen. Naast het consumeren ervan via boeken, films en series, maak ik ook graag verhalen door rollenspellen te spelen. Een bekend voorbeeld is Dungeons & Dragons. En ook nu nog, in mijn 48e levensjaar, kruip ik regelmatig samen mijn vrienden in de huid van anderen. Een goede oefening in perspectivistische lenigheid die ik iedereen van harte aanraad.
Duurzaam Denken Duurzaam Doen betekent voor mij: verhalen vertellen
Dat lijkt soms moeilijk te rijmen met mijn rol als wetenschapper, die mij ingeeft mij vooral bij de feiten te houden en mij niet te ‘verlagen’ tot verhaaltjes. Maar wanneer ik daar verder over nadenk zijn het juist die verhalen waarmee we onze gewoonten, overtuigingen en ons samen leven vorm geven. Veel van ons geloven tenslotte nog in een verhaal dat ons als mensen in het centrum van de wereld plaatst én ons een vrijbrief geeft om die wereld en elkaar te blijven gebruiken voor eigen gewin. Daarnaast hebben we de afgelopen decennia gemerkt dat de feiten over de op handen zijnde klimaatverandering niet genoeg zijn om mensen in beweging te krijgen. Feiten vertellen ons tenslotte vooral hoe iets nu is en hoe iets is ontstaan, maar niet hoe het kan zijn. En juist dat hebben mensen nodig om in beweging te komen en
elkaar te inspireren.
Daarom betekent duurzaam denken duurzaam doen voor mij dat we verhalen vertellen, om daarmee het gesprek te openen voor wie we als mensheid en samenleving willen zijn. In deze rede wil ik jullie meenemen in het verhaal voor Firda, voor onze regio Friesland en Noordelijk Flevoland.
Waarom moeten we Duurzaam Denken en Duurzaam Doen?
Voor ik met jullie vergezichten schets over transformatieve leeromgevingen, wil ik eerst even stilstaan bij het waarom van duurzaamheid. Het moge bekend zijn, zeker in de bubbel zoals we hier zitten, dat we met elkaar voor een serie grote uitdagingen staan. Klimaatverandering, migratie, verlies van biodiversiteit, een groeiende welvaarts- en opleidingskloof zijn slechts een paar voorbeelden. Grote uitdagingen, die hun basis vinden in de manieren van denken en doen die we onszelf de afgelopen eeuwen eigen hebben gemaakt. Een belangrijk en dominant idee is dat we de wereld en elkaar naar eigen goeddunken mogen inzetten en gebruiken voor ons eigen gewin.
Volgens mij zitten we over het complete politieke spectrum – van links tot rechts – vast in een denkkader van moderniteit en een maakbare wereld die we volledig naar onze hand kunnen zetten. Dat is niet verwonderlijk, want we hebben als mensheid nogal veel naar onze hand kunnen zetten en dat heeft ons – of een deel van ons – ook veel gebracht. Dankzij de materiële welvaart bijvoorbeeld,
ontstond ruimte voor emancipatie van allerlei groepen in onze samenleving, tot en met sommige dieren aan toe. Daardoor is er in onze Westerse wereld minder armoede, minder ziekte, honger en dood dan voorheen. Tegelijkertijd bereikte we al dat goeds vaak over de rug van anderen, door rijkdommen van elders en van anderen ons toe te eigenen, konden we hier welvaart, vrijheid en geluk creëren voor mensen in alle lagen in onze samenleving. De ironie van de geschiedenis, heb ik dit een lijsttrekker van een bekende politieke partij eens horen noemen.
De afgelopen tijd wordt gekenmerkt door emancipatie van veel meer mensen, in veel meer delen van de wereld en ook zij vragen om het recht op welvaart dat wij zo vanzelfsprekend vinden. Het lastige is echter, dat we inmiddels tegen grenzen aanlopen van onszelf en de wereld waarin we leven. Het dringt langzaam maar zeker tot ons door dat het simpelweg niet gaat lukken om iedereen hetzelfde welvaartsniveau te bieden mét behoud van een gezonde leefomgeving voor allen. En zij bij wie dat besef is doorgedrongen, buitelen over elkaar heen met verhalen over een stervende aarde of het redden van onze planeet.
Als bioloog heb ik dat altijd lastig gevonden, omdat ik niet de indruk heb dat die Aarde zich zo gemakkelijk laat vernietigen. Zelfs het leven op Aarde laat zich niet gemakkelijk wegvagen; de informatie die wetenschappers in de afgelopen decennia hebben verzameld over de eerste 4,5 miljard jaren van onze planeet, laten zien dat het leven veel hardere en moeilijker tijden heeft gekend en doorstaan. De evolutie is creatief in dat opzicht en heeft ons door tijden van extreme kou en hitte gebracht. Dus die Aarde en dat leven zijn voor mij niet direct een punt van zorg.
Wat mij zorgen baart zijn wijzelf, want hoewel het leven zich linksom of rechtsom echt wel zal redden, is er een goede kans dat de leefomstandigheden voor ons mensen op zijn zachtst gezegd niet bepaald ideaal zijn. Het gaat er dus niet om dat we de Aarde redden of zelfs ‘de’ natuur. Het gaat er mij om dat we er zorg voor dragen dat die Aarde ons niet van zich afschudt als de plaag die we nu zijn, maar dat we weer leren onderdeel uit te maken van die Aarde. Dat weer leren om compost te zijn, in de woorden van filosofe Donna Haraway.
Ik laat mij graag inspireren door Bruno Latour, de Franse filosoof die zich in zijn werkende leven met verve heeft ingezet voor anders denken en anders doen. In zijn werk benadrukt hij steeds weer hoe belangrijk het is om goed te kijken naar de context en wat er daadwerkelijk gebeurt, in plaats van te kijken vanuit de denkkaders die we gewend zijn. In zijn latere werk richtte hij zich steeds vaker op de klimaatcrisis. Zo schetst hij in het boek “Waar kunnen we landen?” onderstaand plaatje (figuur 1) in een poging ons denkraam te duiden en nieuwe denkrichtingen voor te stellen.
Lees hier zijn gehele Practorale Rede
